Kaszel poinfekcyjny to przewlekający się kaszel, który nie ustępuje po ostrej infekcji dróg oddechowych i trwa zwykle od 3 do 8 tygodni. Cechuje się prawidłowym obrazem radiologicznym klatki piersiowej i samoograniczającym się przebiegiem.
Kaszel jest jednym z podstawowych mechanizmów obronnych układu oddechowego. Umożliwia oczyszczanie dróg oddechowych z wydzieliny i ciał obcych. To jednocześnie podstawowy objaw chorób układu oddechowego. Z powodu kaszlu pacjenci najczęściej odwiedzają lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, a często SA kierowani do specjalistów chorób płuc. Krótkotrwały nie stanowi problemu, przewlekający się bądź przewlekły jest wielodyscyplinarnym problemem medycznym. Powoduje często obniżenie jakości życia chorych oraz generuje znaczne koszty diagnostyki i leczenia.
Kaszel może być skutkiem stymulacji nabłonka dróg oddechowych- zapalnej (wirusy, bakterie, grzyby), mechanicznej (przez dym tytoniowy, pyły, pary, pasożyty), chemicznej (farmaceutyki, środki ochrony roślin) bądź termicznej (zimne lub gorące powietrze). Często jest następstwem reakcji alergicznej i nadwrażliwości poinfekcyjnej układu oddechowego. Po wykluczeniu wszystkich czynników w niektórych sytuacjach można uznać jego tło psychogenne. Przyczyny kaszlu mogą nakładać się w ok. 50 % przypadków. Kaszel to zjawisko dźwiękowe zapoczątkowane wdechem powietrza do dróg oddechowych z następowym gwałtownym wydechem przy początkowo zamkniętej (faza sprężania powietrza), a następnie otwartej (faza eksplozywnego wydechu) głośni. Gwałtowny skurcz mięśni brzucha i klatki piersiowej generuje znaczny wzrost ciśnienia w drogach oddechowych oraz przepływ powietrza zbliżony do prędkości dźwięku. Następstwem przewlekającego kaszlu i trudności terapeutycznych z nim związanych u kaszlącego są poczucie bycia chorym (wywołujące bezsenność, zmęczenie, nieraz lęk przed rozwijającym się nowotworem) oraz ewentualne powikłania, takie jak: omdlenia kaszlowe, bóle głowy, ściany klatki piersiowej, złamania żeber, nietrzymanie moczu czy nasilenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego. Receptory kaszlowe znajdują się głównie w drogach oddechowych, ale są również ulokowane w przewodzie słuchowym zewnętrznym, błonie bębenkowej, otrzewnej ściennej, osierdziu czy przeponie. Łuk odruchowy biegnie drogami wstępującymi nerwu błędnego, trójdzielnego, krtaniowego górnego i językowo-gardłowego do ośrodka kaszlowego w rdzeniu przedłużonym, a stamtąd drogą zstępującą (nerwy międzyżebrowe, krtaniowy wsteczny, błędny i przeponowy) do efektorów w przeponie, krtani i mięśniach międzyżebrowych.
Kaszel jest zjawiskiem biernym- niezależnym od woli w przypadku choroby, ale bywa także czynny, zależny od woli, w przypadku choroby, ale bywa także czynny, zależny od woli. Może być suchy (bezproduktywny) lub mokry (z wykrztuszeniem wydzieliny); napadowy; zwykle o znacznym nasileniu lub równomiernie rozłożony w ciągu doby; zależny od pory dnia lub pozycji ciała (np. nasilający się w nocy w pozycji horyzontalnej w niewydolności krążenia czy w przodopochyleniu w przypadku refluksu żołądokowo-przełykowego).
W codziennej praktyce duże znaczenie ma czas trwania kaszlu- implikuje to zróżnicowane podejście diagnostyczne, a w konsekwencji lecznicze.
Wyróżniamy:
– kaszel ostry- o czasie trwania do 3 tygodni,
– przewlekający się (podostry)- od 3 do 8 tygodni oraz
– przewlekły > 8 tygodni.
Kaszel ostry, choć jest najczęściej skutkiem ostrej infekcji, wymaga wykluczenia stanów zagrożenia życia. Przy kaszlu podostrym (najczęściej poinfekcyjnym) i braku zmian w RTG klatki piersiowej należy uspokoić pacjenta i zapewnić, że przyjęte postępowanie jest prawidłowe, ale także zachować czujność lekarską. Wskazane są diagnostyka różnicowa rzadszych przyczyn, leczenie oraz ponowna ocena pacjenta po około 8 tygodniach. Kaszel przewlekły wymaga pogłębionego podejścia, nieraz interdyscyplinarnego, poszerzania diagnostyki różnicowej, jednoznacznego rozpoznania i zastosowania (jeśli to możliwe) leczenia przyczynowego.
Najczęstsza przyczyną ostrego kaszlu są szeroko pojęte infekcje układu oddechowego, takie jak zakażenia wirusowe i bakteryjne gardła, nosa, zatok, krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc. Rzadziej spotykamy się z zaostrzeniami astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Czasami ostry kaszel jest wykładnikiem stanów nagłych, takich jak obrzęk płuc, aspiracja ciała obcego, odma opłucnowa i zatorowość płucna, które wymagają szybkiego i trafnego rozpoznania oraz włączenia skutecznego leczenia.
Kaszel przewlekający się (podostry) jest następstwem przebytej ostrej infekcji wirusowej (90%) lub bakteryjnej (10%) dróg oddechowych. Określany jest jako kaszel poinfekcyjny. Wymaga poszukiwania potencjalnie terapeutycznych przyczyn (bakterie atypowe, krztusiec), a w przypadku trwania >8 tygodni różnicowania z przyczynami kaszlu przewlekłego.
W przypadku kaszlu przewlekłego strategia postępowania nakazuje w pierwszej kolejności rozważyć jego częste przyczyny takie jak:
– przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, w tym przewlekłe zapalenie oskrzeli i kaszel palacza
– zespół kaszlowy górnych dróg oddechowych- obejmuje zapalenie nosa i gardła, zatok przynosowych, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła
– astmę oskrzelową ( w tym wariant kaszlowy astmy)
– ref luk żołądkowo-przełykowy
– niewydolność krążenia.
Po ich wykluczeniu w różnicowaniu należy brać pod uwagę rzadsze, czasami brzemienne w skutkach stany chorobowe, takie jak:
– nowotwory płuc i śródpiersia
– gruźlicę
– grzybicę płuc
– choroby śródmiąższowe płuc
– choroby opłucnej
– Ciało obce w drogach oddechowych
– mukowiscydozę
– choroby układu krążenia.