Społeczeństwo się starzeje – i jest to tendencja ogólnoświatowa. Osób starszych przybywa, a jednym z problemów, które trapią tę grupę ludzi, jest brak apetytu i zmniejszone łaknienie. W konsekwencji może to prowadzić do niedożywienia organizmu. Jak można temu przeciwdziałać?
Liczba osób starszych na świecie z
roku na rok rośnie. Uwarunkowane jest to wieloma czynnikami demograficznymi i
socjologicznymi. Wzrost ten szczególnie zauważalny jest w krajach rozwijających
się i zachodnich, a odczuwają go zwłaszcza jednostki opieki zdrowotnej. Warto
jednak zauważyć, że w krajach takich jak Polska nie przywiązuje się aż tak
dużej wagi do prewencji i ochrony przed różnego typu dolegliwościami
zdrowotnymi i chorobami przewlekłymi. Skutkuje to tym, że niejednokrotnie osoby
dojrzałe oraz starsze zbyt późno reagują na sygnały ze strony ich organizmów. W
kontrze do krajów zachodnich stają kraje wschodnie, takie jak Chiny, dla
których od zawsze medycyna kojarzy się z zapobieganiem, a nie leczeniem chorób.
Stąd w przypadku wystąpienia ewentualnych dolegliwości od razu następuje
reakcja, która ma na celu pozbycie się niedogodności. Kraje wschodnie dzięki
temu cieszą się odsetkiem dłużej żyjących, zadowolonych z życia staruszków,
udowadniając tym samym, że bycie w podeszłym wieku nie oznacza ułomności ani
fizycznej, ani umysłowej.
W przypadku jednak wystąpienia już objawów, do których zaliczyć można brak
apetytu, skutkujący z czasem przewlekłym niedożywieniem organizmu, warto
pokusić się o odpowiednią terapię zarówno żywieniową, jak i psychologiczną.
Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele. Często nagromadzone są one latami, co
związane jest ze wspomnianym wcześniej brakiem prewencji zdrowotnej.
Zapobieganie, a także leczenie problemów z apetytem, a co za tym idzie –
także niedożywieniem ludzi starszych zależy od etiologii i może być związane z
zastosowaniem bądź wprowadzeniem kilku form terapii i rozwiązań.
PRZYCZYNY BRAKU APETYTU
Brak prewencji i świadomego podejścia do swojego zdrowia może skutkować tym, że osoby starsze będą borykały się z poważnymi problemami zdrowotnymi, których jedynie jedną ze składowych okaże się brak apetytu. Odmawianie jedzenia czy też unikanie go w dużej mierze może wynikać z problemów od strony zarówno żołądka, jak i jelit. Konsekwencją tego typu zachowań może okazać się zgaga czy też przepuklina rozworu przełykowego. Skutkować to będzie nieprzyjemnymi objawami podczas spożywania pokarmu oraz po posiłku. Stąd z czasem może zrodzić się reakcja w postaci odmawiania konsumpcji i braku apetytu. W przypadku jelit brak odpowiedniej ilości enzymów trawiennych już w żołądku będzie wpływał znacząco na ich pracę. Spadek mikroflory jelitowej, związany chociażby z nagromadzeniem latami stresu i napięć dnia codziennego, przyjmowaniem leków na stałe czy też spożywaniem mało odżywczej żywności, będzie dodatkowo osłabiał ich pracę i pogarszał trawienie. Konsekwencją mogą być różnego rodzaju bóle w obrębie jelit, związane chociażby z fermentacją zawartego w nich pożywienia, a także wzdęcia, uczucie przepełnienia. Wszystkie te negatywne uczucia wywołują dyskomfort w psychice osoby, która je odczuwa, stąd w celu ich uniknięcia może z czasem pojawić się tendencja do omijania spożywania posiłków.
Według medycyny chińskiej problemy z apetytem wynikają z osłabienia pracy środkowego ogrzewacza (śledziona, trzustka, żołądek). Może on być zaniedbywany latami wskutek niewłaściwego dobierania składników odżywczych, spożywania zbyt dużej ilości smaku słodkiego czy też przetworzonego jedzenia (zbyt dużo białego chleba, bułek i makaronów). Warto podkreślić, iż odpowiednie stymulowanie pożywieniem środkowego ogrzewacza wpływa w znacznym stopniu na energię śledziony oraz chroni nerki, które w medycynie chińskiej odpowiadają za długość życia. Długotrwale nieodpowiedni tryb życia oraz nieświadome jedzenie zawsze będzie skutkowało wpływem na dysfunkcję całego organizmu i pracę wszystkich poszczególnych organów. Konsekwencją tego są różnego rodzaju choroby przewlekłe, które – leczone w nieodpowiedni sposób (objawowo zamiast przyczynowo) bądź też nieleczone, ponieważ symptomy latami są bagatelizowane, mogą znacznie przyspieszyć proces starzenia się.
Na brak apetytu u ludzi starszych wpływ mają również niedobory pokarmowe. Niedobór chociażby cynku w organizmie (który np. może być podkradany przez drożdże z rodzaju Candida) z czasem spowoduje problemy z pogorszeniem pracy zmysłu węchu i smaku. Wpływa on na zmniejszenie liczby kubków smakowych i receptorów węchowych. Tym samym żywność może być nieatrakcyjna i nie wzbudzać pożądania w postaci konsumpcji. Kolejnym ważnym niedoborem pokarmowym, w dużej mierze związanym z nieprawidłową pracą żołądka (proteiny swój początek trawienia mają właśnie w żołądku), jest deficyt białek. To bardzo poważna sprawa, ponieważ ciało narażone na brak aminokwasów nie jest w stanie produkować hormonów, enzymów, neuroprzekaźników i wielu substancji aktywnych czy też po prostu nowych komórek. Niedobór aminokwasów związany jest bezpośrednio z niedoborem wspomnianego już cynku, ponieważ głównym źródłem tych składników odżywczych jest mięso, w tym mięso czerwone. Ponieważ w mięsie zawarte są też witaminy z grupy B, chociażby witamina B12 (biodostępna jest tylko ta z produktów zwierzęcych), z czasem mogą się nasilać objawy niedoboru tych witamin. Będzie to miało bezpośrednie przełożenie także na pracę systemu nerwowego czy też wydolność nerek i układu krążenia.
PROBLEMY Z ŻUCIEM I GRYZIENIEM
Im człowiek jest starszy, tym w gorszym stanie jest także stan
jego uzębienia. Niedbanie o własne zęby, posiadanie napięć mięśniowych w
okolicach szczęki, brak odpowiedniej higieny – wszystko to będzie rzutowało na
efektywność żucia i gryzienia pokarmów. Ma to
szczególne znaczenie właśnie w przypadku białek, których głównym źródłem są
mięso/ryby/jaja, ponieważ od momentu gryzienia zaczyna się proces trawienia. I
chociaż białko trawi się dopiero w żołądku, na jego strawność wpływ ma właśnie
odpowiednie jego przeżucie w jamie ustnej. Jedzenie w pośpiechu, połykanie
kęsów w całości czy ubytki zębowe będą z czasem przysparzały kolejnych kłopotów
trawiennych, które mogą mieć skutek w postaci zaburzeń łaknienia.
PROBLEMY ZDROWOTNE A BRAK APETYTU
Jak zostało już kilkukrotnie wspomniane, przewlekłe niedożywienie, spadek apetytu i tym samym odmawianie spożywania posiłków będzie skutkowało doprowadzeniem do wystąpienia chorób przewlekłych, które wpływają na kondycję nie tylko fizyczną, ale i psychiczną osób starszych. Do najczęściej występujących, także już u ludzi młodych i dojrzałych, należą takie dolegliwości jak nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca czy też wrzody żołądka. Z kolei z wiekiem starczym kojarzone są choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Parkinsona czy Alzheimera i demencja starcza. Towarzyszące zaburzeniom pracy żołądka mdłości, wymioty, uciski w klatce piersiowej, zgaga są jednymi z czynników wpływających na wystąpienie choroby przewlekłej. Niestety, w przypadku standardowego leczenia akademickiego często nie zwraca się uwagi na przyczynę, związaną z daną dolegliwością, skupiając się na maskowaniu objawów za pomocą farmaceutyków. I o ile może nastąpić powierzchowna poprawa w samopoczuciu, o tyle problemy z biegiem czasu będą się pogłębiały, ponieważ przyjmowanie różnego rodzaju leków na stałe dodatkowo obciąża poszczególne organy naszego ciała.
Dieta seniora powinna zawierać produkty spożywcze ze wszystkich grup, w odpowiednich proporcjach.. W zaleceniach eksperci podkreślają, że ważne jest spożywanie 400 g warzyw i owoców dziennie, włączenie do diety pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz źródeł białka – nabiału, jaj, ryb i chudego mięsa. Wskazane jest także ograniczenie cukru i soli, spożywania napojów alkoholowych oraz suplementacja witaminy D. Należy ponad to pamiętać o częstym podawaniu małych porcji niesłodzonych napojów, niezależnie od odczuwania pragnienia.
Poniżej przedstawione zostały rady jak pobudzić apetyt u seniorów:
- Rytm spożywania posiłków powinien uwzględniać potrzeby i przyzwyczajenia osób starszych. Posiłki powinny być spożywane często (5-6 w ciągu dnia) i w małych objętościach. Pozwoli to zapobiec dolegliwościom ze strony układu pokarmowego. Posiłki powinny zawierać produkty jak najmniej przetworzone, ze wszystkich najważniejszych grup produktów spożywczych.
- Konsystencja, forma i rodzaje posiłków powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości i potrzeb seniora. Należy uwzględnić problemy z połykaniem (dysfagię) czy problemy z gryzieniem i zastosować dietę papkowatą lub płynną jeśli to konieczne. Warzywa i owoce można podawać surowe lub gotowane w postaci rozdrobnionej, miksowane czy w formie soków (bez cukru!).
- Warto stosować do posiłków dodatek aromatycznych, pobudzających apetyt przypraw takich jak bazylia, kolendra, ostra i słodka papryka, chrzan, cynamon czy liść laurowy. Dodatek przypraw nie tylko sprawi, że potrawy będą smaczniejsze, ale także pozwoli na ograniczenie ilości dodanej soli.
- Urozmaicone posiłki i produkty oraz różne formy podania sprzyjają przyjemności ze spożywania posiłków i pomagają pobudzić apetyt. Ważne aby rodzaj posiłków nie powtarzał się często (np. żeby uniknąć codziennego jedzenia kanapek na śniadanie i kolację; jadłospis można urozmaicić owsiankami, sałatkami, daniami z kaszy itp.).
- Korzystne jest także wspólne spożywanie posiłków. Jeśli pozwala na to plan dnia warto zadbać o to, aby senior chociaż jeden posiłek spożywał w towarzystwie.